სოხუმის მუნიციპალიტეტი

ვიკიპედიიდან, თავისუფალი ქართულენოვანი ენციკლოპედიიდან

გადასვლა: ნავიგაცია, ძიება

სოხუმის მუნიციპალიტეტი Аҟәа араион
ადმინისტრაციული ცენტრი	სოხუმი
გამგებელი	ვლადიმირ ავიძბა
ფართობი	1523,2 კმ2
მოსახლეობა (2003)	11 747
სიმჭიდროვე	25 კაცი/კმ²

სოხუმის მუნიციპალიტეტი (აფხ. Аҟәа араион) — ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული საქართველოში, აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის შემადგენლობაში.

სექციების სია [დამალვა] 1 ბუნება 1.1 რელიეფი 1.2 ჰავა 1.3 შიგა წყლები 1.4 ნიადაგები 1.5 მცენარეული საფარი 1.6 ცხოველთა სამყარო 1.7 ძირითადი ლანდშაფტები 1.8 ეკოლოგიური გენოციდი 2 მოსახლეობა 3 მმართველობა 4 ეკონომიკა 4.1 სოფლის მეურნეობა 4.2 მრეწველობა 4.3 ტრანსპორტი და კავშირგაბმულობა 4.4 მდგომარეობა კონფლიქტის შემდეგ 5 კულტურა 5.1 მდგომარეობა კონფლიქტის შემდეგ 6 ჯანმრთელობის დაცვა 7 ღირსშესანიშნაობანი 8 ისტორია და საზღვრები

ბუნება [რედაქტირება]

რელიეფი [რედაქტირება]

სოხუმის რაიონის ტერიტორია უზარმაზარი ამფითეატრივით მაღლდება ჩრდილოეთისაკენ. ზღვისპირა დაბლობის ვიწრო ზოლი ჩრდილოეთით გადადის დაბალ გორაკ-ბორცვებში, შემდეგ 700—800 მეტრი სიმაღლის ანტიკლინური ქედებია. უფრო ჩრდილოეთით აღმართულია ბზიფის ქედი (მწვერვალი ხიმსა, 3033 მ). ამფითეატრს აგვირგვინებს აფხაზეთის კავკასიონის მთავარი ქედის თხემი, რომლის საშუალო სიმაღლე 3000 მეტრს აღემატება. ზღვისპირა ზოლი აგებულია მეოთხეული ასაკის ალუვიური ნალექებით, გორაკ-ბორცვები — მიო-პლიოცენური კონგლომერატებით, თიხებით, ქვიშაქვებითა და თიხაფიქლებით. მდინარე გუმისთის აუზის მნიშვნელოვანი ნაწილი აგებულია ცარცული და ზედაიურული კირქვებით, ბზიფის ქედის თხემი — შუაიურული (ბაიოსური) პორფირიტებით, რაიონის სამხრეთით და ჩრდილოეთით გავრცელებულია ქვედაიურული (ლიასის) თიხაფიქლები. მთა ჩუნკუზბასა და აღმოსავლეთის გუმისთის ხეობაში ვხვდებით გრანიტების გამოსავლებს. აფხაზეთის კავკასიონის მთავარი ქედის აგებულებაში შედის კამბრიულისწინა პალეოზოური გრანიტები და კრისტალური ფიქლები. სოხუმის რაიონში გამოიყოფა ხუთი გეომორფოლოგიური ზონა:

1. ზღვისპირა აკუმულაციური დაბლობი;
2. ეროზიით ძლიერ დანაწევრებული ნეოგენური ქანებით აგებული გორაკ-ბორცვები;
3. კირქვიან-კარსტული ზონა;
4. ბზიფის პორფირიტული ქედი ალპური ფორმების სიჭარბით;
5. აფხაზეთის კავკასიონის მთავარი ქედი მაღალმთიანი ალპური რელიეფით, თანამედროვე და ძველი მყინვარული ფორმებით.

ჰავა [რედაქტირება]

რაიონში ჰავის სიმაღლებრივი ზონალურობაა. ზღვისპირა ზონაში ზღვის ნოტიო სუბტროპიკული ჰავაა, იცის თბილი ზამთარი და ცხელი ზაფხული. საშუალო წლიური ტემპერატურა 13.5-15 °C, იანვრის 5-6 °C, ივლისის 22-24 °C, აბსოლუტური მინიმუმი −14 °C (იშვიათად), აბსოლუტური მაქსიმუმი 41 °C. ნალექები 1480 მმ წელიწადში. უფრო მაღლა, 1500—1600 მეტრ სიმაღლეზე, ნოტიო ჰავააა ზომიერად ცივი ზამთრით და ხანგრძლივი ზაფხულით, უხვი ატმოსფერული ნალექებით (1800—2000 მმ წელიწადში). 1800—2000 მეტრზე ნოტიო ჰავაა ცივი ზამთრითა და ხანმოკლე ზაფხულით, უფრო ზემოთ დამახასიათებელია მაღალ მთის ნამდვილ ზაფხულს მოკლებული ნოტიო ჰავა. რაიონში ადგილ-ადგილ ნივალური ჰავაა, სადაც ნალექები უხვად მოდის (2500—2800 მმ).

შიგა წყლები [რედაქტირება]

ბევრია მთის წყალუხვი მდინარე, ტბა, მიწისქვეშა წყლები, ჭაობი. არის პატარა თანამედროვე მყინვარებიც. რაიონის ძირითადი მდინარეებია: დასავლეთის გუმისთა, აღმოსავლეთის გუმისთა, ბესლეთი, ბზიფი (ზემო დინება). აღმოსავლეთის საზღვართან ჩამოუდის მდინარე კელასური. მდინარეები საზრდოობს თოვლისა და წვიმის წყლით. მდინარე ბზიფი მყინვარული წყლითაც. მდინარეთა წყალდიდობა გაზაფხულზეა, მდინარე ბზიფი ზაფხულშიც დიდდება. ბზიფის ქედისა და აფხაზეთის კავკასიონის მთავარი ქედის თხემურ ზოლში პატარა მყინვარული ტბებია. მდინარე ბზიფის აუზის ყველაზე მაღალ ადგილებში მცირე ზომის მყინვარებია.

ნიადაგები [რედაქტირება]

ისინი მრავალგვარია და სიმაღლებრივ ზონებს ქმნის. სოხუმის დასავლეთით, მცირე ფართობზე, არის ჭაობის ტორფიანი ნიადაგი (ლეჩქოფის ჭაობები). ვაკეზე გავრცელებულია სუბტროპიკული ეწერი ნიადაგი, კალთების ქვედა ზონაში — ტყის ყომრალი ნიადაგია, რომელიც ზემოთ გაეწრებული ყომრალი ნიადაგით იცვლება. კირქვებისა და მერგელების გავრცელების არეებში უმთავრესად კორდიან კარბონატული ნიადაგია. მაღალმთიან ზონაში განვითარებულია მთის მდელოს ნიადაგები.

მცენარეული საფარი [რედაქტირება]

მცენარეული საფარი მრავალფეროვანია. ზღვისპირას და გორაკ-ბორცვიან ზონაში 700 მეტრ სიმაღლეზე კოლხური ტყეებია, კოლხური ტყეები ყველაზე უკეთ მთის შუა და ნაწილობრივ ზედა სარტყელშია გავრცელებული. ტყის ზედა სარტყლისათვის დამახასიათებელია წიფლის ტყეები. ჩუნკუზბის მთის სამხრეთ კალთაზე შემორჩენილია წიფლნარ-წაბლნარი. ტყის ზედა სარტყელში წიწვოვანი ტყეებია; ჭარბობს სოჭი. ზღვის დონიდან 2000 მეტრს ზემოთ ჯერ სუბალპური ტანბრეცილი ტყეებია, მაღალი ბალახეულობა და ბუჩქნარებია, შემდეგ (2400 მეტრს ზემოთ) ალპური მდელოები და ხალები.

ცხოველთა სამყარო [რედაქტირება]

ზღვისპირა ზოლში გარეული ცხოველები თითქმის მთლიანად განადგურებულია. მთის ტყეთა ზონაში გავრცელებულია შველი, გარეული ღორი, ტურა, მაჩვი, მგელი და სხვა. მაღალმთიან ზონაში ჯერ კიდევ ბევრია ჯიხვი და არჩვი. ფრინველებიდან გავრცელებულია: შაშვი, ჩხართვი, სკვინჩა, კოდალა, ჭკა, მთის არწივი, სვავი და სხვა. მდინარე აღმოსავლეთის გუმისთის ხეობაში არის გუმისთის სახელმწიფო ნაკრძალი, სადაც დაცულია ფლორისა და ფაუნის ძვირფასი სახეობები.

ძირითადი ლანდშაფტები [რედაქტირება]

გამოიყოფა ლანდშაფტების შემდეგი სიმაღლებრივი ზონები:

1. ტერასულ-გორაკ-ბორცვიანი ტენიანი კოლხური სუბტროპიკული ტყეების ზონა, ყვითელმიწა და კორდიან-კარბონატული ნიადაგებით;
2. დაბალმთიან კარსტული რელიეფის კორდიან-კარბონატულ ნიადაგებზე განვითარებული რცხილნარ-წიფლნარი ტყეების ზონა;
3. საშუალმთის ტიპური და გაეწრებულ ყომრალ ნიადაგებზე განვითარებული წიფლნარისა და წიფლნარ-სოჭნარის ზონა;
4. სუბალპური ტყე-მდელოს ზონა;
5. მაღლმთის ზონა ალპური მდელოებითა და ხალებით;
6. სუბნივალური ზონა.

ეკოლოგიური გენოციდი [რედაქტირება]

აფხაზეთის კონფლიქტმა დიდი ზიანი მიაყენა რეგიონის ტყეებს. მარტო სოხუმის რაიონში გაიჩეხა ათასობით ჰექტარი უნიკალური ტყეები, აუნაზღაურებელი ზარალი მიადგა ფსხუ-გუმისთის სახელმწიფო ნაკრძალს, სერიოზულად დაზიანდა მთელს ევროპაში ცნობილი სოხუმის დენდროლოგიური პარკი. უხეშად დაირღვა ეკოლოგიური წონასწორობა.

მოსახლეობა [რედაქტირება]

39.516 ადამიანი (1989 წელი). უმეტესი ნაწილი ცხოვრობდა ვაკე-დაბლობსა და გორაკ-ბორცვიან მთისწინეთში, ძირითადად ქალაქ სოხუმის (მოსახლეობა 118.400 (1992 წ.)) შემოგარენში, მცირე ნაწილი — მთიან ზონაში. განსახლების ძირითადი ზონა ვრცელდებოდა ზღვის დონიდან 400 მეტრამდე. რაიონის მთელი მოსახეობა ცხოვრობდა სოფლად. მცხოვრებთა მეტი ნაწილი ქართველები და აფხაზები იყვნენ. ცხოვრობდნენ აგრეთვე სომხები, რუსები, ბერძნები, უკრაინელები, აზერბაიჯანელები და სხვა ეროვნების წარმომადგენლები. საშუალო სიმჭიდროვე დაბალი იყო (25 კაცი/1 კმ²), რაც იმით აიხსნებოდა, რომ რაიონში ძირითადად მთიანი ლანდშაფტია და სასოფლო-სამეურნეო სავარგულები მცირეა. რაიონში მდებარე 60 სოფლიდან ქართველები უმრავლესობას შეადგენდნენ 15 სოფელში, სომხები 11 სოფელში, რუსები 5 სოფელში, ბერძნები 4 სოფელში, აფხაზები 1 სოფელში, დანარჩენ სოფლებში მოსახლეობა მეტ-ნაკლებად თანაბრად იყო განაწილებული. 1992-93 წლების კონფლიქტის შემდეგ მდგომარეობა დიამეტრალურად შეიცვალა, ქართული მოსახლეობის აბსოლუტური უმრავლესობა გამოდევნილი იქნა თავისი საცხოვრებლიდან.

მმართველობა [რედაქტირება]

ეკონომიკა [რედაქტირება]

საბჭოთა ხელისუფლების დამყარებამდე სოხუმის რაიონი ეკონომიკურად ჩამორჩენილი იყო. მოსახლეობის უმეტესობა სიმინდისა და თამბაქოს მოყვანას მისდევდა, მხოლოდ მეთამბაქოეობას ქონდა გარკვეული სასაქონლო ხასიათი. სოციალისტური რეჟიმის დამყარების პირველსავე წლებში ფართოდ განვითარდა სუბტროპიკული მეურნეობა, საფუძველი ჩაეყარა მეციტრუსეობასა და მეჩაიეობას, მნიშვნელოვნად განვითარდა მრეწველობა. კომუნისტურ პერიოდში, სოხუმის რაიონი აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის ერთ-ერთი მოწინავე სამრეწველო და სასოფლო-სამეურნეო რაიონი იყო.

სოფლის მეურნეობა [რედაქტირება]

ძირითად დარგს წარმოადგენდა მემცენარეობა. მასზე მოდიოდა კოლმეურნეობების ფულადი შემოსავლის 92 %, ხოლო საბჭოთა მეურნეობების — 80.4 %. რაიონში 14 კოლმეურნეობა, 3 საბჭოთა მეურნეობა (აფსნის, ეშერისა და ზემო ეშერის მეციტრუსეობის)და 2 სანერგე მეურნეობა (მეციტრუსეობის სოფ. ზემო ბირცხაში და მეყვავილეობის სოფ. ოდიშში) იყო განლაგებული. რაიონში სასოფლო სამეურნეო სავარგული შეადგენდა 19.858 ჰა-ს, აქედან სახნავ-სათესი იყო 3291 ჰა (უმთავრესად თამბაქო, სიმინდი, ბოსტნეული და საკვები კულტურები), მრავალწლიანი ნარგავების ფართობი 2325 ჰა-ს აღემატებოდა (ძირითადად ციტრუსების, ხეხილის, ჩაისა და ვენახის პლანტაციები). რაიონის ეკონომიკაში მეცხოველეობა უმნიშვნელო როლს თამაშობდა (მსხვილი რქოსანი საქონელი 12.600 სული; 1984 წ), შედარებით კარგად იყო განვითარებული მეფუტკრეობა (6700 ფუტკრის ოჯახი; 1983 წ).რაიონში ფუნქციონირებდა მრავალი მნიშვნელოვანი სასოფლო-სამეურნეო დაწესებულება — საქართველოს სუბტროპიკული მეურნეობის ინსტიტუტის სასწავლო-საცდელი მეურნეობა „ეშერა“ (სოფ. გუმისთა), ჩაისა და სუბტროპიკული კულტურების საკავშირო სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტის სოხუმის ფილიალის ექსპერიმენტალური მეურნეობა „გვანდრა“ (სოფ. გვანდრა), თამბაქოს, საქართველოში ერთადერთი, საცდელი ექსპერიმენტალური სადგური (სოფ. ქვემო იაშთხვა), დედაფუტკრის გამოსაყვანი სადგური (სოფ. აბჟაყვა), მეფრინველეობის საინკუბატორო, ჯიშთსაშენი და ვეტერინარული სადგურები (სოფ. ქვემო ბირცხა), ბროილერის ფაბრიკა (სოფ. კამანი), აფხაზეთის სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკის სარაიონთაშორისო ბაზა (სოფ. ეშერა).

მრეწველობა [რედაქტირება]

სოხუმის რაიონში ფუნქციონირებდნენ შემდეგი მრეწველობის საწარმოები: წისქვილ-კომბინატი, აირგამანაწილებელი სადგური და ნავთობის პროდუქტების სოხუმის ბაზა სოფელ ეშერაში, მარმალილოს კარიერი სოფელ კამანში, ავტოპროფილაქტორიუმი სოფელ აჩადარაში. იყო აგრეთვე კირისა (სოფ. თავისუფლება და შრომა) და აგურის (სოფ. ბესლეთი)ქარხნები; მდინარე გუმისთაზე მდებარეობს სოხუმჰესი.

ტრანსპორტი და კავშირგაბმულობა [რედაქტირება]

რაიონის ტერიტორიას კვეთს ამიერკავკასიის რკინიგზის მაგისტრალი და საერთაშორისო მნიშვნელობის შავიზღვისპირა გზატკეცილი. ადგილობრივი გზების სიგრძეა 115 კმ.

მდგომარეობა კონფლიქტის შემდეგ [რედაქტირება]

1992—1993 წლების კონფლიქტის შედეგად სოხუმის რაიონში დაიწვა და დაინგრა 6 ფაბრიკა-ქარხანა, 17 ფერმა, 16 მაღაზია, 8 კვების ობიექტი,სამშენებლო ორგანიზაციების 6 ობიექტი, 2 მეფრინველეობის ფაბრიკა, 20-მდე საყოფაცხოვრებო მომსახურების სახლი, 2500 ინდივიდუალური საცხოვრებელი სახლი 100%-ით, ხოლო კიდევ 2500 70-80%-ით. არსებული კონფლიქტის შემდეგ სოხუმის რაიონის, ისევე როგორც მთელი ავტონომიური რესპუბლიკის, ეკონომიკა განადგურებულია, გადარჩენილი საწარმოები პარალიზებულია.

კულტურა [რედაქტირება]

1984 წლისათვის რაიონში იყო 33 ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლა (მათ შორის 17 საშუალო, 1 საღამოს დასწრებულ-დაუსწრებელი სკოლა), 5300 მოსწავლე და 900 მასწავლებელი, 6 საბავშვო ბაგა-ბაღი, 6 კულტსახლი, 24 კლუბი. სოფელ აბჟაყვაში ომამდე იყო რაიონული ცენტრალური ბიბლიოთეკა, მას გააჩნდა 36 ფილიალი. სოფელ ეშერაში იყო საკავშირო მნიშვნელობის სპორტული ბაზა, აქვე იყო საკოლმეორნეობათაშორისო საცხენოსნო სპორტული სკოლა.

მდგომარეობა კონფლიქტის შემდეგ [რედაქტირება]

კონფლიქტის შედეგად სოხუმის რაიონში განადგურებულ იქნა 16 სკოლა, 15 საბავშვო ბაღი, 30-მდე სხვადასხვა კულტურულ-საგანმანათლებლო ობიექტი.

ჯანმრთელობის დაცვა [რედაქტირება]

რაიონის ჯანმრთელობის დაცვას ემსახურებოდა რაიონული პოლიკნინიკა, 2 დასასვენებელი სახლი („გუმისთა“, „მიმოზის ხეივანი“), სოხუმის ბალნეოლოგიური სამკურნალო („ბესლეთი“) სოფ. ქვემო ბირცხაში, 11 ამბულატორია, 10 საფერშლო-სამეანო პუნქტი, 33 ექიმი და 105 საშუალო მედმუშაკი. სოფელ აჩადარაში იყო კემპინგი, ხოლო სოფელ კამანში — მოხუცებულთა და ინვალიდთა სახლ-ინტერნატი. კონფლიქტის შედეგად განადგურებულია 11 სამედიცინო ამბულატორია.

ღირსშესანიშნაობანი [რედაქტირება]

სოხუმის რაიონში მდებარეობს შემდეგი კულტურული ძეგლები: XI—XII სს. ბესლეთის ხიდი მდინარე ბესლეთზე, XII—XIII სს. ეკლესია ზემო ეშერის მახლობლად, განვითარებული შუა საუკუნეების ბაგრატის ციხე-კოშკი და ეკლესიის (XI—XII სს.) ნანგრევები სოხუმის მახლობლად, ადრინდელი შუა საუკენეების აკლდამა — „ნართ სასრუყვა“ ამზარის მახლობლად.

ისტორია და საზღვრები [რედაქტირება]

1917 წლამდე ახლენდელი სოხუმის რაიონის ტერიტორია, ქუთაისის გუბერნიაში, სოხუმის ოლქში შედიოდა, 1921 წლიდან გუმისთის მაზრაა, 1929 წელს ეწოდა სოხუმის მაზრა, ხოლო 1930 წელს სოხუმის რაიონი. 1963–64 წლებში შედიოდა ოჩამჩირის რაიონში, 1965 წელს გამოეყო მას, 1966 წლიდან (გაიყო სოხუმისა და გულრიფშის რაიონებად) არსებობს დღევანდელი საზღვრებით. აფხაზეთში განვითარებული კონფიქლიტის გამო 1993 წლის სექტემბრიდან რაიონზე ისევე, როგორც დანარჩენი აფხაზეთის ტერიტორიაზე, აღარ ვრცელდება საქართველოს იურისდიქცია.
სოხუმის რაიონს ჩრდილოეთით ესაზღვრება ყარაჩაი–ჩერქეზეთის ავტონომიური ოლქი, აღმოსავლეთით გულრიფშის, ხოლო დასავლეთით გუდაუთის რაიონები, სამხრეთით აკრავს შავი ზღვა. რაიონის ფართობია 1523,2 კმ². რაიონული ცენტრი – ქალაქი სოხუმი. სოხუმის რაიონში არის 11 სასოფლო საბჭო – ახალსოფელი, ახალშენი,ბესლეთი(ცენტრი აბჟაყვა), გუმისთა (ცენტრი აჩადარა), ეშერა , ზემო ეშერა, თავისუფლება, კელასური, ოდიში, შრომა, ფსხუ; 60 სოფელი